طرحواره‌درمانی رویکردی عمیق در روان‌درمانی است که توسط دکتر جفری یانگ (Jeffrey Young) در دهه‌ی ۱۹۹۰ توسعه یافت.
این روش ابتدا بر پایه‌ی درمان شناختی–رفتاری (CBT) شکل گرفت، اما با تلفیق مفاهیم روان‌تحلیل‌گری، نظریه دلبستگی و ذهن‌آگاهی، به مدلی جامع‌تر برای درک و درمان مشکلات عمیق‌تر شخصیت و روابط تبدیل شد.
در طرحواره‌درمانی باور بر این است که بسیاری از مشکلات هیجانی و ارتباطی، ریشه در الگوهای فکری و هیجانی دوران کودکی دارند؛ الگوهایی که «طرحواره» نامیده می‌شوند.
چرا طرحواره ها ایجاد می شوند؟
به‌گفته‌ی دکتر جفری یانگ، پایه‌گذار طرحواره‌درمانی، بیشتر الگوهای فکری و احساسی ناسازگار ما از دوران کودکی و از نیازهای عاطفی برآورده‌نشده شکل می‌گیرند.
وقتی کودک در محیطی رشد می‌کند که در آن محبت، امنیت یا درک کافی وجود ندارد، ذهنش برای محافظت از خودش الگویی می‌سازد تا با شرایط کنار بیاید — الگویی که بعدها در بزرگسالی ممکن است باعث تکرار همان رنج‌ها شود.
یانگ معتقد است همه‌ی ما پنج نیاز عاطفی مهم داریم که اگر در کودکی نادیده گرفته شوند، زمینه‌ی شکل‌گیری طرحواره‌ها را فراهم می‌کنند:
- احساس امنیت و تعلق(دلبستگی ایمن) — نیاز به اینکه کسی باشد که ما را بی‌قید و شرط دوست داشته باشد.
- استقلال و اعتماد به نفس(خودمختاری) — اینکه به ما اجازه بدهند تصمیم بگیریم و اشتباه کنیم.
- بیان احساسات و خواسته‌های سالم — اینکه بتوانیم احساساتمان را بدون ترس بیان کنیم.
- محدودیت ها و مرزهای واقع بینانه — اینکه یاد بگیریم مسئولیت‌پذیر باشیم و برای دیگران هم احترام قائل شویم.
- لذت، بازی و خودانگیختگی — اینکه اجازه داشته باشیم کودک باشیم، بخندیم و اشتباه کنیم.
وقتی یکی از این نیازها نادیده گرفته یا سرکوب شود، ذهن کودک برای بقا الگوی دفاعی‌ای می‌سازد که بعدها در زندگی بزرگسالی به شکل طرحواره خودش را نشان می‌دهد.
به‌عبارت ساده، طرحواره‌ها همان راه‌های کهنه‌ای هستند که روزی برای محافظت از ما لازم بوده‌اند، اما حالا دیگر به دردمان نمی‌خورند.
هدف از طرحواره درمانی چیست؟
در طرحواره‌درمانی، هدف اصلی این است که فرد یاد بگیرد بزرگسال سالم خود را تقویت کند؛
یعنی بتواند از «کودک درون» خود مراقبت کند، نیازهای هیجانی‌اش را بشناسد و واکنش‌های خودکار و آسیب‌زننده را تغییر دهد.
درمانگر با همدلی، بازوالدینی حد و مرز دار و تمرین‌های شناختی و هیجانی به فرد کمک می‌کند تا رابطه‌ی جدیدی با خود و دیگران بسازد.
طرحواره درمانی برای چه مشکلاتی مناسب است؟
طرحواره‌درمانی یکی از اثربخش‌ترین رویکردها برای درمان اختلالات شخصیتی، افسردگی مزمن، اضطراب، مشکلات ارتباطی و الگوهای تکرارشونده‌ی روابط شناخته می‌شود.
پژوهش ها چه می گویند؟
بر اساس پژوهش‌های بالینی، طرحواره‌درمانی می‌تواند در مواردی که درمان‌های کوتاه‌مدت تأثیر محدودی داشته‌اند، به بازسازی الگوهای عمیق فکری و هیجانی کمک کند و زمینه‌ی تغییراتی پایدار و درونی را فراهم سازد.
خلاصه طرحواره درمانی
طرحواره‌ها زمانی ساخته شده‌اند تا از کودک در برابر درد محافظت کنند،
اما در بزرگسالی همان دیوارهای حفاظتی تبدیل به قفس‌های نامرئی ذهنی می‌شوند.
درمان یعنی شناخت این دیوارها، پذیرش کودک درون، و ساختن رابطه‌ای تازه با خود.
